Bộ máy hô hấp bao gồm từ mũi, họng đến thanh quản, khí quản, phế quản, phổi, màng phổi với các đặc điểm giải phẫu và sinh lý riêng.

Ở trẻ nhỏ, mũi tương đối ngắn và nhỏ, lỗ mũi và ống mũi hẹp. Vì vậy, việc hô hấp bằng đường mũi còn hạn chế. Niêm mạc mũi mỏng, mịn, chức năng hàng rào của niêm mạc mũi còn yếu nên trẻ dễ bị viêm nhiễm mũi, họng.

Họng là đường thông chung giữa đường ăn và đường thở, đồng thời là cửa ngõ của không khí, thức ăn và nước uống. Tuy nhiên, đây cũng là nơi thuận lợi cho các yếu tố ngoại lai, virus và vi khuẩn xâm nhập vào cơ thể.

Ở vùng họng mũi và họng miệng có các vùng giàu nang lympho, tập trung thành những khối gọi là vòng Waldeyer gồm amidan họng, amidan vòi, amidan khẩu cái, amidan dưới lưỡi… Bệnh viêm amidan là bệnh hay gặp ở trẻ trong độ tuổi đi học. Amidan được coi là ổ viêm, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của trẻ, gây ra các bệnh về đường hô hấp do virus và vi khuẩn gây nên. Loại amidan thường gây viêm là amidan khẩu cái.

Đặc điểm chung của 3 cơ quan này là lòng tương đối hẹp, tổ chức đàn hồi ít phát triển, vòng sụn mềm, dễ biến dạng, niêm mạc có nhiều mạch máu. Vì vậy, trẻ dễ dị viêm nhiễm đường hô hấp, niêm mạc thanh - khí - phế quản dễ bị phù nề, xuất tiết và biến dạng trong quá trình bệnh lý.

Phổi trẻ em lớn dần theo độ tuổi. Trẻ sơ sinh có trọng lượng phổi 50-60 gram, trẻ 6 tháng trọng lượng tăng gấp 3 lần lúc chào đời, trẻ 12 tuổi trọng lượng tăng gấp 10 lần lúc đẻ, người lớn trọng lượng gấp 20 lần trẻ sơ sinh. Từ sơ sinh đến 8 tuổi, phổi phát triển chủ yếu bằng cách tăng số lượng phế nang. Từ 8 tuổi trở đi, chủ yếu do sự tăng kích thước của phế nang.

Phổi trẻ em có đặc điểm nhiều mạch máu, nhiều cơ trơn, ít tổ chức đàn hồi, các cơ hô hấp chưa phát triển hoàn chỉnh nên lồng ngực di động kém. Do các đặc điểm này, phổi trẻ dễ bị xuất huyết, xẹp phổi, khí phế thủng. Khi trẻ lớn lên, các túi phổi hoàn thiện dần, các phế nang mới được tạo ra thêm và tổ chức đàn hồi phát triển mạnh.

Màng phổi ở trẻ em, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ rất mỏng, dễ bị giãn khi tràn dịch, tràn khí màng phổi. Quá trình trao đổi khí ở phổi của trẻ em mạnh hơn ở người lớn. Lượng không khí hít vào trong một phút và trên một đơn vị trọng lượng của trẻ dưới 3 tuổi gấp 2 lần người lớn; trong khi trẻ 10 tuổi gấp 1,5 lần. Do hấp thu dưỡng khí nhiều, trẻ dễ bị viêm hô hấp hơn người lớn.

Cơ chế điều hoà hô hấp ở trẻ cũng tuân theo quy luật sinh lý như người trưởng thành. Những cử động hô hấp đều do trung tâm hô hấp điều khiển tự động và nhịp nhàng. Trung tâm hô hấp nằm ở hành tuỷ và chịu sự điều khiển của vỏ não. Trong những tháng đầu đời, vỏ não và trung tâm hô hấp chưa phát triển hoàn toàn, nên trẻ dễ bị rối loạn nhịp thở.

Do đặc điểm giải phẫu và sinh lý của hệ hô hấp, trẻ em, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ dễ mắc bệnh đường hô hấp với biểu hiện ho, viêm họng, sổ mũi, sốt… Ngoài ra, gan và thận, 2 cơ quan chính giữ vai trò đào thải thuốc cũng chưa phát triển hoàn chỉnh. Mẹ nên lưu ý lựa chọn thuốc điều trị ho, viêm họng…; ưu tiên sử dụng các thuốc trị ho, viêm họng có nguồn gốc từ dược liệu thiên nhiên hiệu quả và an toàn như húng chanh (tần dày lá), núc nác, mật ong…

An San